روز سَبْت و حدود دین در اندیشه حکیم ناصر خسرو

مفهوم روزهای آفرینِش، که در روز مُقدّس هَفتم یا سَبّت، به منتهای اوج خود نیل مییابد، در هرسه مذاهبِ ابراهیمی حضور گسترده ای دارد. با وجود این که شماری از مؤمنان استنباط موثق و صحیحی از این روزها داشتند، دیگر متورعان اِبرام می ورزیدند که این آموزه، معنای باطنی ژرفی داشته است. به واقع، در سُنّت اسلامی، کسانی که از نقش عقل برای مکاشفه ایمان و کتاب مقدس پشتیبانی می کنند، از کاربرد تأویل نیز حمایت می نمایند. به عبارتی دقیق تر، واژه عربی تأویل، دلالت به بازگشت یا رجعت  به مبدأ یا منبع چیزی دارد. اسماعیلیان، در مقام یکی از دو شُعَب اصلی شیعیان، از سرآمدان و حامیان شاخص و برجسته تأویل محسوب می شوند. این پژوهش به بررسی تاویل چگونگی وقوع آفرینش و رابطه آن با سلسله مراتب دین (حدود دین) در اندیشه حکیم ناصر خسرو، شاعر شهیر فارسی و یکی از بزرگان و رجال اسماعیلی، می پردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که حکیم ناصر بر این باور بود که مفسرانِ ظاهری در تاویل چگونگی وقوع آفرینش راهِ خطاء پیموده اند وآن را با برداشتهای خام خود مبنی  بر آفرینشِ عالمِ جسمانی در شش روزِ ۲۴ ساعته خلط کرده اند. وی بر این باور است که این روزها به آفرینش عالم جسمانی دلالت ندارند، بلکه اشاره به آفرینش عالم روحانی می کنند. این آفرینش با حضرت آدم که نماینده روز اول هفته یعنی یکشنبه بود آغاز و با نوح، ابراهیم، موسی و عیسی که به ترتیب نماینده روزهای دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه است ادامه یافت و با محمد که جمعه نمادِ اوست، این آفرینش به اتمام رسید. با این حال آخرین روز که خلقتِ جهانِ باطنی را به سر حد کمال می رساند، هنوز فرا نرسیده است. این روز همان سَبت (شنبه) یا قائم القیامة است.